Ngành công nghiệp nội thất Việt Nam đã trải qua một chặng đường dài phát triển, đạt được nhiều thành tựu ấn tượng, đặc biệt trong xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ. Tuy nhiên, như bất kỳ ngành công nghiệp nào, sự phát triển không phải lúc nào cũng là một con đường thẳng mà luôn đan xen những thách thức và cơ hội. Để duy trì và phát triển bền vững trong bối cảnh hội nhập toàn cầu ngày càng sâu rộng, ngành cần thay đổi để thích ứng và phát huy tối đa những lợi thế sẵn có.

Thay đổi và quản trị sự thay đổi

Năm 2024 là năm đánh dấu nhiều chuyển biến quan trọng của ngành công nghiệp nội thất Việt Nam. Ngoài việc đạt doanh thu xuất khẩu 17,29 tỷ USD, tăng 21% so với năm trước, ngành nội thất còn đang đứng trước cơ hội lớn nhờ sự thay đổi của tình hình chính trị quốc tế, đặc biệt là sự trở lại của Tổng thống Donald Trump và những thay đổi trong chính sách “America First”. Những biến động này mở ra nhiều cơ hội lớn nhưng đồng thời đặt ra những thách thức không nhỏ cho ngành.

Nhìn lại cuối năm 2022, khi tình trạng thiếu đơn hàng khiến nhiều doanh nghiệp (DN) trong ngành cảm thấy mệt mỏi và lo ngại về sự bền vững, chúng ta nhận thấy một thực tế không thể phủ nhận: Ngành công nghiệp nội thất Việt Nam vẫn thiếu tính bền vững lâu dài. Dù đơn hàng đã trở lại, sự bền vững của ngành vẫn là vấn đề cần phải cải thiện. Điều này đặc biệt quan trọng khi ngành đối mặt với những tác động từ toàn cầu hóa, công nghệ hóa, và xu hướng tiêu dùng ngày càng thay đổi.

Sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng, cạnh tranh quốc tế, và sự gia tăng đầu tư FDI tại Việt Nam đang tác động mạnh mẽ đến ngành nội thất. Các DN không chỉ cạnh tranh với nhau trong nước mà còn đối mặt với những đối thủ lớn đến từ các quốc gia có nền sản xuất mạnh mẽ, đặc biệt là Trung Quốc. Các lợi thế về nguồn nhân lực giá rẻ và nguyên liệu sẵn có không còn đủ để bảo đảm sự phát triển lâu dài cho ngành. Mức lương nhân công gia tăng và sự cạnh tranh trong việc thu hút nhân lực sẽ là những yếu tố quyết định sự tồn tại và phát triển của các DN.

Mở cánh cửa tương lai: Đổi mới và sáng tạo qua mô hình hợp tác

Để vượt qua những thách thức này và tận dụng những cơ hội đang mở ra, DN trong ngành cần thay đổi mạnh mẽ trong cách thức hoạt động và quản lý. Một trong những yếu tố quan trọng để thực hiện sự thay đổi này chính là đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D), đặc biệt trong việc đổi mới sản phẩm và áp dụng công nghệ tiên tiến. Chỉ có thông qua nghiên cứu và sáng tạo, DN mới có thể bứt phá khỏi tình trạng sản xuất thụ động và tiếp cận những thị trường mới với yêu cầu cao hơn về chất lượng và bền vững.

Đầu tư vào R&D không chỉ giúp DN tạo ra các sản phẩm mới mà còn giúp cải tiến quy trình sản xuất, tăng năng suất và chất lượng sản phẩm. Đặc biệt, trong bối cảnh các yêu cầu về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững đang ngày càng trở thành yêu cầu bắt buộc từ các thị trường quốc tế, việc sáng tạo ra những sản phẩm thân thiện với môi trường, có thể tái chế và sử dụng vật liệu thay thế là một bước đi chiến lược quan trọng.

Hơn nữa, R&D còn giúp DN tham gia vào chuỗi giá trị cao hơn, không chỉ đơn thuần là sản xuất mà còn có thể cung cấp các giải pháp thiết kế không gian, nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm, từ đó thu hút được nhiều khách hàng quốc tế. Tuy nhiên, để thực hiện được chiến lược này, DN không thể hoạt động đơn lẻ mà cần phải hợp tác và chia sẻ nguồn lực trong một hệ sinh thái sáng tạo.

Hợp tác trong R&D: Mô hình hợp tác

Để tối đa hóa hiệu quả của công tác R&D, ngành cần xây dựng một mô hình hợp tác giữa các DN, tổ chức nghiên cứu, các trường đại học và cơ quan quản lý nhà nước. Mô hình hợp tác này không chỉ giúp DN tiết kiệm chi phí nghiên cứu mà còn tạo ra một môi trường chia sẻ thông tin, công nghệ, và nguồn lực, từ đó tạo ra những sản phẩm sáng tạo và bền vững hơn.

Một trong những mô hình hợp tác hiệu quả có thể được áp dụng là mô hình đối tác chiến lược, trong đó DN có thể hợp tác với các viện nghiên cứu, trường đại học, tổ chức phi chính phủ để cùng nghiên cứu và phát triển các sản phẩm mới. Cách tiếp cận này sẽ giúp DN trong ngành giảm thiểu chi phí đầu tư vào R&D, đồng thời tận dụng được chuyên môn của các tổ chức nghiên cứu và học thuật.

Ngoài việc hợp tác giữa các DN và tổ chức nghiên cứu, các hiệp hội ngành nghề, như Hiệp hội Gỗ và Nội thất Việt Nam, cũng có thể đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức các dự án nghiên cứu chung, cung cấp nền tảng cho DN trong ngành để chia sẻ thông tin và kiến thức. Các hiệp hội cũng có thể giúp kết nối các DN với các nguồn lực hỗ trợ từ Chính phủ, từ các tổ chức quốc tế, nhằm thúc đẩy sự phát triển bền vững cho ngành.

Kinh tế tuần hoàn: Con đường phát triển bền vững

Một trong những yếu tố quan trọng không thể thiếu trong chiến lược phát triển bền vững của ngành công nghiệp nội thất Việt Nam là việc áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn. Mô hình này không chỉ giúp giảm thiểu lượng chất thải, tiết kiệm nguyên liệu mà còn thúc đẩy việc tái chế và sử dụng lại các vật liệu, từ đó góp phần bảo vệ môi trường và giảm thiểu tác động tiêu cực từ quá trình sản xuất.

Đối với ngành công nghiệp nội thất, việc áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn không chỉ mang lại lợi ích về môi trường mà còn giúp DN nâng cao giá trị sản phẩm, giảm chi phí sản xuất và mở ra nhiều cơ hội kinh doanh mới. Ví dụ, việc tái chế gỗ, sử dụng vật liệu thay thế, hay thiết kế sản phẩm có thể tái sử dụng sẽ giúp DN tạo ra những sản phẩm không chỉ bền vững về mặt môi trường mà còn hấp dẫn đối với khách hàng quốc tế.

Ngành công nghiệp gỗ Việt Nam hiện nay đang có lợi thế lớn trong việc áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn, với khả năng tự cung cấp nguyên liệu và sản phẩm tái chế. Nếu ngành có thể xây dựng được một hệ thống tái chế hiệu quả và áp dụng các công nghệ tiên tiến vào quy trình sản xuất, ngành gỗ có thể trở thành hình mẫu cho các ngành công nghiệp khác trong việc phát triển bền vững.

Khó khăn là cơ hội để thay đổi

Khó khăn luôn là yếu tố buộc DN phải thay đổi để tồn tại, nhưng nếu ngành công nghiệp nội thất Việt Nam có thể nhận diện và thực hiện các thay đổi ngay từ bây giờ, trong điều kiện còn thuận lợi, thì đây chính là cơ hội để ngành bứt phá. Việc đầu tư vào R&D, áp dụng công nghệ, và phát triển các sản phẩm thân thiện với môi trường không chỉ giúp ngành duy trì sức cạnh tranh mà còn tạo ra một tương lai bền vững cho ngành nội thất Việt Nam.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và những thay đổi không ngừng của nền kinh tế thế giới, ngành công nghiệp nội thất Việt Nam cần phải nhanh chóng thích ứng và đổi mới. Bằng cách áp dụng mô hình hợp tác trong R&D, phát triển các sản phẩm xanh và bền vững, cùng với việc áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn, ngành có thể vượt qua các thách thức hiện tại và mở ra những cơ hội mới trong tương lai.

Phạm Phú Ngọc Trai – Chuyên gia kinh tế