* Từ việc không chịu thuế đến nay phải gánh thêm thuế suất 20%, theo ông, ngành gỗ Việt Nam thời gian tới có giảm sức cạnh tranh?
– Sau giai đoạn khủng hoảng về vấn đề chính sách thuế của Hoa Kỳ, hiện tại mức thuế gần như đã lộ diện hoàn toàn. Mức thuế 20% giúp Việt Nam gần như ngang bằng với các đối thủ cạnh tranh như: Indonesia hay Philippines (19%) nhưng lại có vị thế cạnh tranh thuận lợi hơn so với Trung Quốc, vốn đang chịu thuế cao và bị chặn đường trung chuyển.
Việc hàng hóa trung chuyển từ Trung Quốc sang Hoa Kỳ, đặc biệt trong ngành nội thất, bị chặn lại bằng mức thuế cao có thể tạo ra một khoảng trống nhu cầu mà doanh nghiệp (DN) các nước khác có thể lấp đầy. Sự thất thế của hàng hóa Trung Quốc tại Hoa Kỳ thúc đẩy nhà kinh doanh và người mua hàng tìm kiếm các nguồn cung ứng mới, dẫn đến việc tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu, mở ra cơ hội lớn cho DN Việt Nam.
7 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu gỗ của Việt Nam sang Hoa Kỳ tiếp tục tăng, chiếm đến 60% tổng kim ngạch xuất khẩu so với khoảng 55% những năm trước. Con số này cho thấy, Hoa Kỳ vẫn là thị trường không thể thay thế đối với Việt Nam trong giai đoạn này. Mức tăng trưởng ấy cho thấy, Hoa Kỳ đã cắt giảm nhập khẩu từ Trung Quốc, khiến chuỗi cung ứng dịch chuyển sang các thị trường khác và các DN từ Việt Nam đã nắm bắt được thời cơ.
Tuy nhiên, thực tế các DN Việt Nam chủ yếu tập trung sản xuất, thiếu chủ động trong các khâu giá trị gia tăng như thiết kế, phân phối và thương hiệu. Nhiều DN vẫn có tư duy “nước lên thuyền lên”, chưa thực sự chủ động đầu tư bài bản để tham gia thị trường toàn cầu.
* Trong bối cảnh mới, ngành có nguy cơ đối mặt với những thách thức nào?
– Mặc dù thuế chung là 20%, nhưng nếu bị xếp vào diện hàng trung chuyển, mức thuế có thể lên tới 40%. Đây là nỗi lo lớn của DN vì sản phẩm gỗ vẫn có sự tham gia của phụ kiện như: Ngũ kim, vải, thuộc da, lĩnh vực mà Trung Quốc vẫn là nơi cung ứng tốt nhất. Như vậy, cần có thống kê rõ ràng về tỷ trọng các DN có chuỗi cung ứng phụ thuộc nước ngoài. DN cũng cần có được hướng dẫn cụ thể về tỉ trọng để có thể kịp thời chuyển đổi và thích ứng.
Bên cạnh đó, khi Trung Quốc mất thị trường Hoa Kỳ, họ sẽ đẩy mạnh xuất khẩu sang các thị trường khác, đặc biệt là Đông Nam Á hoặc các thị trường không bị ảnh hưởng bởi thuế. Điều này tạo áp lực cạnh tranh rất lớn lên DN Việt Nam tại các thị trường này, thậm chí có thể khiến chúng ta trở thành đối thủ của chính mình trên sân nhà.
* Khi chuỗi cung ứng hàng hóa toàn cầu chịu nhiều tác động, ngành gỗ Việt Nam cần thực hiện tái cấu trúc ra sao?
– Để thích ứng và phát triển bền vững, ngành gỗ cần thực hiện tái cấu trúc một cách chiến lược, tập trung vào định nghĩa rõ ràng về DN và tối ưu hóa chuỗi cung ứng.
Việc đầu tiên là cần phân loại DN trong ngành gỗ thành ba nhóm chính, dựa trên chuỗi cung ứng của họ. Nhóm thứ nhất là các DN có nội lực và hệ sinh thái riêng, có chuỗi cung ứng nội địa hoàn toàn, đảm bảo yêu cầu về xuất xứ. Đây là nhóm tiên phong, hình mẫu để phát triển.
Thứ hai là nhóm DN có chuỗi cung ứng phụ thuộc nhiều vào các nước láng giềng, đặc biệt là Trung Quốc, có thể bị ảnh hưởng bởi thuế trung chuyển. Ở nhóm này cần có chính sách hướng đến giảm phụ thuộc, từng bước chuyển dịch sang chuỗi cung ứng nội địa để được hưởng mức thuế đúng của Việt Nam (20%).
Nhóm cuối cùng là DN nước ngoài, đặc biệt là Trung Quốc sử dụng chuỗi cung ứng trung chuyển. Nhóm này đối mặt với rủi ro vĩ mô lớn nhất. Nếu không thể chuyển đổi hệ sinh thái để được hưởng thuế của Việt Nam, họ sẽ phải tập trung vào các thị trường khác ngoài Hoa Kỳ.
Việc phân loại DN cụ thể giúp các cơ quan ban ngành thuận lợi hơn trong công tác quản lý, bởi không chỉ thuế đối ứng, ngành gỗ Việt Nam vẫn đang chịu tác động của các cuộc điều tra khác. Mới nhất, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã yêu cầu Bộ Thương mại điều tra theo Mục 232 đối với gỗ và sản phẩm gỗ, có thể áp thuế lên đến 25% đối với gỗ xẻ và các sản phẩm lâm nghiệp nhập khẩu ngay từ tháng 4/2025. Khi đã nhận diện được rõ ràng hình hài của ngành, việc minh bạch chuỗi cung ứng mới có thể triển khai một cách toàn diện, tránh được tình trạng “con sâu làm rầu nồi canh”.
* Theo ông, DN có thể tận dụng các chính sách nào của Nhà nước để có thể gia tăng lợi thế trong thời gian tới?
– Nghị quyết 57 về Khoa học công nghệ và Đổi mới sáng tạo là cơ hội lớn cho DN. Ngân sách Nhà nước cho khoa học công nghệ đã được nâng lên 3% tổng GDP (từ mức dưới 1% trước đây). Bên cạnh đó, ngành cần đẩy mạnh hợp tác 3 bên giữa Nhà nước với trường học và DN, tăng cường hợp tác với các trường đại học và viện nghiên cứu để tiến hành nghiên cứu và phát triển (R&D), thiết kế mẫu mã, nâng cao giá trị sản phẩm.
Thực tế, việc phát triển các sản phẩm tạo giá trị từ vòng tuần hoàn mà sản phẩm gỗ là thế mạnh có thể giúp tận dụng các nguồn tài chính xanh. Trong bước chuyển mình mạnh mẽ hiện nay của ngành nội thất, các hiệp hội như HAWA đóng vai trò quan trọng trong việc truyền thông, tác động, cung cấp thông tin, cơ hội, giúp DN tiếp cận các chính sách hỗ trợ của Nhà nước.
Các hiệp hội cũng cần chú ý công tác nghiên cứu thị trường, tập trung vào hành vi tiêu dùng ở thị trường quốc tế chủ lực để đưa ra mô hình kinh doanh phù hợp cho từng sản phẩm đặc thù của ngành chế biến gỗ và thủ công mỹ nghệ Việt Nam. Nhưng trên hết, vẫn là việc DN phải tự nỗ lực, trang bị tư duy kinh doanh toàn cầu nếu muốn thoát khỏi vai trò gia công đơn thuần.
* Để khai thác hiệu quả hơn những phân khúc sau của chuỗi giá trị toàn cầu, theo ông, DN cần những chuẩn bị nào?
– DN Việt Nam cần thay đổi một cách căn bản tư duy kinh doanh và mạnh dạn đầu tư vào các khâu giá trị cao hơn. Thay vì phát triển theo dạng “nước lên thuyền lên” và chờ đợi thành công của người khác rồi mới nhảy vào, DN cần có tầm nhìn chiến lược, mạnh dạn đầu tư và đầu tư bài bản.
Với DN đủ điều kiện về chuỗi cung ứng, thay vì chỉ nghĩ đến việc giữ thị trường Hoa Kỳ và mở rộng sang các thị trường khác khi gặp khó khăn, giờ là lúc cân nhắc chuyển dịch các thị trường khác về Hoa Kỳ. DN Việt Nam hoàn toàn có thể trụ vững ở thị trường Hoa Kỳ và cạnh tranh với Trung Quốc.
Thực tế, mở rộng kinh doanh toàn cầu không đòi hỏi DN phải đầu tư từ A đến Z toàn bộ hệ sinh thái. DN có thể khai thác lợi thế trên các nền tảng thương mại điện tử lớn như: Amazon, Wayfair, Walmart, hoặc hợp tác với các trung tâm fulfillment, logistics chuyên nghiệp hiện có ở các thị trường mục tiêu. Điều này giúp tối ưu hóa chi phí và nâng cao năng lực cạnh tranh.
Cần chú ý nhìn nhận rộng hơn về chuỗi giá trị, bao gồm các khâu thiết kế, thương hiệu, phân phối, chứ không chỉ dừng lại ở sản xuất sẽ giúp DN có thể hoạch định xa hơn. DN có thể thử nghiệm từng bước với mô hình phân phối hàng hóa như B2C/D2C giảm các khâu trung gian, phù hợp xu thế phát triển xã hội. Những giá trị này khi được cộng thêm vào sản phẩm sẽ giảm đáng kể tác động của thuế nhập khẩu, dẫu có tăng nhưng vẫn giúp DN có lợi nhuận tốt hơn.
Việt Nam đã có những DN nội thất làm B2C/D2C thành công ở Hoa Kỳ như: An Cường, Phú Tài, Hoàng Thông… Chứng tỏ, nội lực của ngành hoàn toàn có thể phát huy ở thị trường toàn cầu.
* Là một người quan sát và đồng hành với ngành nội thất lâu năm, ông đánh giá thế nào về khả năng bứt phá của ngành trong thời gian tới?
– Ngành gỗ Việt Nam đang đứng trước ngã rẽ lịch sử. Đây không chỉ là thách thức mà còn là cơ hội vàng để ngành không dừng ở vai trò gia công, mà hướng tới trở thành một trong những trung tâm sản xuất nội thất hàng đầu thế giới.
Đây là lúc hành động, không phải lúc để chờ đợi.
Gia Khang thực hiện
